Recueil de la doctrine et de la jurisprudence portant sur la liquidation-partage du régime matrimonial et sur la liquidation des indivisions successorales. ©Electre 2024

Liquidation-partage

La loi du 13 août 2011 réformant la procédure de liquidation-partage judiciaire, entrée en vigueur le 1^er avril 2012, a profondément remodelé les articles 1207 à 1225 du Code judiciaire en vue de simplifier et d'accélérer les opérations de sortie d'indivision entre copartageants. Parmi les nouveautés, épinglons l'instauration d'un calendrier strict des opérations, l'effacement du rôle du juge au profit de celui, renforcé, du notaire (désormais unique, sauf exception), la prééminence des accords entre parties à tous les stades de la procédure, la désignation facultative d'un gestionnaire de la masse indivise, le procès-verbal intermédiaire des litiges et difficultés, la possibilité de renoncer à l'inventaire et la modification des règles relatives à l'effet dévolutif de l'appel.

L'ouvrage ne se limite pas à décortiquer la seule procédure de partage des biens indivis telle qu'elle est organisée au Chapitre VI du Livre IV du Code judiciaire. Entrée en vigueur il y a moins d'un an, la nouvelle loi n'a pas encore accouché d'un contentieux significatif - au contraire de nombreux commentaires dont l'ouvrage reproduit le florilège -, laissant conséquemment de la place dans le recueil pour une analyse approfondie des autres pans de la matière.

L'ouvrage consacre ainsi un ample premier chapitre à la liquidation-partage du régime matrimonial entre époux (ou de l'indivision entre cohabitants). Ce premier volet fait le point sur les développements récents de la question, l'occasion de mettre en avant quelques aspects controversés ou simplement d'actualité : la revalorisation des récompenses entre époux, la nature et la validité de certaines clauses matrimoniales dérogeant aux règles ordinaires de la liquidation et du partage (notamment la clause de participation en régime de séparation de biens avec communauté d'acquêts et la clause d'attribution de l'intégralité du patrimoine commun - clause dite «de la maison mortuaire» - à propos de laquelle la Cour de cassation a rendu un important arrêt en date du 10 décembre 2010 (Cass. RG F.08.0102.N), la qualification et le sort des prestations d'assurance-groupe en cas de partage de la communauté conjugale (cf. C.C. n° 136/2011, 27 juillet 2011), ou encore le mécanisme de l'avance sur part dans la communauté (partage partiel ou provisionnel).

Suite logique du premier, le second volet est dédié à la liquidation d'une succession, laquelle ne se conçoit en effet, s'agissant de la succession d'un époux, qu'après la liquidation-partage préalable du régime matrimonial. Le partage de la chose commune étant régi, en vertu de l'article 577-2, § 8, du Code civil, par les règles établies au titre des Successions, rien de surprenant à ce qu'il soit fréquemment fait référence aux articles 815 et suivants du Code civil lorsqu'il est question de partage de biens en indivision. En exergue dans ce volet : les règles de rapport et de réduction des libéralités au moment du partage (cf. e.a. la loi du 10 décembre 2012 modifiant l'article 124 de la loi du 25 juin 1992 sur le contrat d'assurance terrestre en ce qui concerne la réduction de capital d'une assurance vie en cas de succession), la conversion de l'usufruit du conjoint survivant et les techniques de planification successorale que sont les clauses d'accroissement et de tontine.

Le recueil expose ensuite les règles matérielles et procédurales communes du partage et de la licitation de biens indivis, une place de choix étant bien évidemment réservée à la loi du 13 août 2011 susvisée et aux modifications qu'elle a apportées à la liquidation-partage judiciaire, avant d'examiner in fine les droits d'enregistrement frappant les opérations de partage.

Toutes ces problématiques et bien d'autres sont, comme il se doit, abondamment illustrées de décisions et commentaires les plus récents. Une masse d'informations à ... partager entre juristes.

Vereffening-verdeling

De wet van 13 augustus 2011 tot hervorming van de gerechtelijke vereffening-verdeling is op 1 april 2012 in werking getreden. De artikelen 1207 tot 1225 van het Gerechtelijk Wetboek werden grondig hervormd met het oog op de vereenvoudiging en de versnelling van de verrichtingen om uit onverdeeldheid te treden.

In dit werk wordt, tussen alle vernieuwingen van deze wet in, gefocust op de instelling van een strikt tijdschema voor de verrichtingen, het verdwijnen van de rol van de rechter ten voordele van de notaris, wiens rol versterkt wordt (vanaf nu alleen optredend, behoudens uitzonderingen), de voorrang van de overeenkomsten tussen de partijen in alle stadia van de procedure, de optionele aanduiding van een beheerder over de onverdeelde boedel, het tussentijds proces-verbaal van de geschillen of moeilijkheden, de mogelijkheid om af te zien van de boedelbeschrijving en de wijziging van de regels betreffende de devolutieve werking van het hoger beroep.

Het werk beperkt zich niet tot het ontrafelen van de procedure van vereffening-verdeling van onverdeelde goederen zoals deze wordt georganiseerd in Hoofdstuk VI, Boek IV van het Gerechtelijk Wetboek. De wet is amper een jaar geleden in werking getreden en er werd nog geen belangrijke rechtspraak op grond van deze nieuwe wet gepubliceerd - in tegenstelling tot de publicatie van vele commentaren omtrent deze wetswijziging waarvan dit werk een bloemlezing is -. Daardoor blijft er in deze bundel ruimte voor een grondige analyse van andere aspecten van de materie.

Zo besteedt dit boek - in een eerste uitgebreid hoofdstuk - aandacht aan de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogen tussen echtgenoten (of de onverdeeldheid tussen samenwonenden). In dit eerste deel wordt een stand van zaken opgemaakt van de recente ontwikkelingen in verband met dit onderwerp. Het biedt de gelegenheid enkele controversiële aspecten naar voor te brengen of eenvoudigweg de actualiteit te bespreken: de herberekening van de vergoedingen tussen echtgenoten, de aard en de geldigheid van bepaalde huwelijksclausules die afwijken van de gewone regels inzake vereffening en verdeling (met name het verrekeningsbeding bij de verdeling van het stelsel van scheiding van goederen met gemeenschap van aanwinsten en de clausule waarbij het geheel van de gemeenschap wordt overgedragen - de zogenaamde «sterfhuisclausule» -waarover het Hof van Cassatie een belangrijk arrest heeft gewezen op 10 december 2010 (Cass. RG F.08.0102.N)), de kwalificaties en het lot van de voordelen van de groepsverzekering in het geval van verdeling van de huwgemeenschap (cf. G.W. nr 136/2011, 27 juli 2011), of verder de regeling van de toewijzing bij voorrang van goederen van de gemeenschap (gedeeltelijk of voorlopige verdeling).

Als logisch vervolg op het eerste deel, is het tweede hoofdstuk gewijd aan de vereffening van de nalatenschap van een echtgenoot, die volgt op de voorafgaande vereffening-verdeling van de huwgemeenschap die tussen de echtgenoten heeft bestaan.

De verdeling van de huwgemeenschap wordt beheerst, krachtens artikel 577-2, § 8 van het Burgerlijk Wetboek, door de regels die vastgesteld zijn in de titel Erfenissen, en het is niet verrassend dat er vaak verwezen wordt naar artikel 815 en volgende van het Burgerlijk Wetboek waar het gaat om de verdeling van onverdeelde goederen. In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan: de reglementering betreffende de inbreng en de inkorting van de schenkingen op het moment van de verdeling (cfr. o.a. de wet van 10 december 2012 die het artikel 124 wijzigt van de wet van 25 juin 1992 over de landverzekeringsovereenkomst met betrekking tot de vermindering van kapitaal van de levensverzekering in het geval van erfopvolging), de omzetting van het vruchtgebruik van de overlevende echtgenoot en de technieken van successieplanning waarvan het aanwasbeding en de tontine deel uitmaken.

Het werk behandelt vervolgens de regels op materieelrechtelijk vlak en op het vlak van de procedure die gemeenschappelijk zijn aan de verdeling en de veiling van onverdeelde goederen, met uiteraard de nodige aandacht voor de voornoemde wet van 13 augustus 2011 en voor de wijzigingen die deze meebracht ten aanzien van de gerechtelijke vereffening-verdeling. In fine worden de registratierechten onderzocht die de vereffening-verdelingsprocedure met zich brengt.

Al deze en nog veel andere punten zijn, zoals het hoort, rijkelijk geïllustreerd met de meest recente vonnissen en arresten en commentaren. Een schat aan informatie... om te verdelen onder juristen.