En s'appuyant sur le droit civil français et québécois, l'auteure étudie la prise en compte du fait religieux dans les procès. ©Electre 2024

Dans les Codes civils français et québécois, il n'existe aucune institution nommée « religion » qui opère une traduction juridique de ses manifestations au sein de la société en vue de les soumettre à un régime, contrairement à ce que l'on observe pour d'autres réalités sociales comme les contrats, la propriété ou la famille. Malgré ce vide ou quasi-vide légal, les juges français et québécois de droit civil ont pallié ce manque. Ils ont élaboré un statut cohérent de la religion qui se manifeste au travers de l'étude des décisions françaises et québécoises de droit civil. Face aux revendications religieuses des parties, ces deux juges reconnaissent que la religion est un élément essentiel de la personnalité des personnes physiques, voire même, en France, un élément de leur identité civile. Quant aux règles religieuses émanant des communautés de croyants, ils les reconnaissent comme l'expression d'ordres juridiques, coexistant sur le territoire national avec l'ordre juridique étatique. Cependant, au-delà de ces points communs, il existe des différences profondes dans le traitement judiciaire des revendications religieuses des parties en France et au Québec, Le raisonnement des juges français et québécois s'enracine dans une tradition nationale et se fonde sur des représentations sociales propres à chacun d'eux qui expliquent la spécificité des méthodes et des outils juridiques auxquels ils recourent pour appréhender les faits religieux présentés par les parties.

Nocf in net Burgerlijk Wetboek van Frankrijk noch in dat van Québec is sprake van een erkend « religieus » instituut dat zijn aanwezigheid in de maatschappij op een « juridische » wijze vertaalt, ten einde deze aan regels te onderwerpen ; dit in tegenstelling tot wat men ziet op het gebied van andere maatschappelijke fenomenen zoals overeenkomsten, eigendom of familie Deze wettelijke lacune of bijna-lacune ten spijt, hebben de rechters van het burgerlijk recht in zowel Frankrijk als Québec deze tekortkoming verdoezeld, Zij hebben een samenhangende en logische rechtspositie voor de religie gecreëerd welke zich manifesteert wanneer men de Franse en Québecse beslissingen op het gebied van burgerlijk recht bestudeert. Geconfronteerd met claims uit religieuze hoek, erkennen beide rechters dat religie een essentieel element is in de persoonlijkheid van het individu, sterker nog : het maakt, in Frankrijk, deel uit van zijn burgerlijke identiteit. Wat godsdienstige regels vanuit gelovige gemeenschappen betreft : de rechters erkennen deze als gestoeld zijnde op wettelijke regels die op het nationale territorium naast het staatsrechtbestaan. Niettemin zijn er, afgezien van deze gemeenschappelijke standpunten, grote verschillen in de wijze waarop de rechtbanken in Frankrijk en Québec claims van religieuze aard benaderen. De overwegingen en argumentatie van de Franse en Québecse rechters zijn geworteld in een nationale traditie, alsmede gebaseerd op het maatschappijbeeld, dat zij ieder voor zich hebben en dat een verklaring geeft voor het specifieke der methodes en van de aangewende juridische middelen waartoe zij hun toevlucht nemen ten einde de religieuze feiten zoals door de partijen gepresenteerd te begrijpen.